Ból krzyża – przyczyny, łagodzenie i zapobieganie

Bólu krzyża doświadczył chyba każdy z nas. Bardzo często wynika on z nadmiernego przeciążenia czy różnego typu zaniedbań, ale może też zwiastować poważne choroby. W artykule przedstawiamy najczęstsze przyczyny bólu w krzyżu oraz sposoby jego łagodzenia, a także wspominamy o działaniach profilaktycznych.

Ból Krzyża

“Ból krzyża” albo “ból w krzyżu” to popularne określenia bólu zlokalizowanego w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. Pod względem anatomicznym odcinek krzyżowy to pięć zrośniętych kręgów, które tworzą kość krzyżową. Znajduje się ona pomiędzy dwiema kośćmi miednicznymi. Co ciekawe – kość krzyżowa wykształca się u nas dopiero w wieku ok. 20-25 lat, ponieważ wtedy dochodzi do całkowitego zrośnięcia kręgów.

Odcinek lędźwiowy także składa się z pięciu kręgów, ale nie są one zrośnięte. Przypisano im numery od L1 do L5. Dlaczego warto o tym wiedzieć? W dalszej części artykułu będziemy pisać o zwyrodnieniach kręgosłupa, a dotyczą one struktur znajdujących się pomiędzy kręgami. Oznacza to, że w odcinku krzyżowym nie dochodzi do zwyrodnień kręgosłupa (kręgi są zrośnięte, nie występują pomiędzy nimi dyski), możliwe jest natomiast zwyrodnienie stawu krzyżowo-biodrowego, które również objawia się bólem w dolnej części pleców. 

Przyczyny bólu krzyża

Ból krzyża może być wywoływany przez wiele różnych czynników. Niestety bardzo często posiada charakter nawracający, zwłaszcza jeśli nie zostanie podjęte leczenie i działania profilaktyczne. Poniżej przedstawiamy najczęstsze przyczyny bólu w krzyżu.

Ból krzyża spowodowany przeciążeniem

Noszenie ciężkich przedmiotów, intensywny trening sportowy, wykonywanie pracy w pozycji, której zazwyczaj nie przyjmujemy – te czynniki mogą jako pierwsze kojarzyć się przeciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego. I rzeczywiście mogą być przyczyną bólu w krzyżu. Ale niemal tak samo obciążające dla odcinka lędźwiowo-krzyżowego jest przyjmowanie nieprawidłowej pozycji ciała podczas pracy oraz wypoczynku, a także nadwaga i otyłość. 

Kość krzyżowa charakteryzuje się wysoką wytrzymałością i jedną z jej głównych ról jest przenoszenie obciążeń z całego układu szkieletowego. Stanowi ona niejako bufor zarówno dla obciążeń pochodzących z górnej i dolnej części ciała. Można powiedzieć, że “słabym ogniwem” nie jest sama kość, ale tkanki, które się z nią łączą.

Ból w krzyżu mogą wywoływać przeciążenia mięśni, ścięgien lub więzadeł przykręgosłupowych. Zazwyczaj mija on po odpoczynku (czasem po kilku godzinach, a czasem po kilku dniach, w zależności od stopnia przeciążenia). Tego bólu nie należy jednak lekceważyć, ponieważ częste przeciążenia kręgosłupa mogą prowadzić do zmian zwyrodnieniowych a następnie dyskopatii (przepukliny dysku), czyli poważnych problemów zdrowotnych.

Pierwszym krokiem w przypadku przeciążeniowego bólu krzyża jest wdrożenie działań profilaktycznych:

• pilnowanie, by przyjmować prawidłową pozycję ciała (w pracy, w czasie odpoczynku, podczas podnoszenia ciężkich przedmiotów), 
• zrzucenie nadprogramowych kilogramów, 
• zmiana siedzącego trybu pracy na bardziej aktywny, czyli np. korzystanie z ćwiczeń fizycznych (zobacz: Ćwiczenia na ból kręgosłupa). 

Te małe czynności mogą mieć ogromny wpływ na Twoje zdrowie i samopoczucie w przyszłości.

Vitberg RS na ból krzyża

Sprawdź modułowy system do wibroterapii i poznaj jego działanie przeciwbólowe i profilaktyczne na ból krzyża.

Zobacz

Ból krzyża – objawy

Ponieważ u różnych osób ból krzyża może mieć zupełnie inny charakter, aby go bliżej opisać, trzeba określić:

czas trwania – może trwać krótko i ustąpić w ciągu kilku dni lub tygodni albo przedłużać się na miesiące i lata
natężenie – od tępego pobolewania do bardzo silnego, rwącego bólu, który blokuje niemal każdy ruch kręgosłupa
lokalizację – może ograniczać się do kręgosłupa lub promieniować do pośladka, uda, łydki, a nawet do stopy (po jednej lub obydwu stronach)
czynniki nasilające – zależnie od przyczyny wzmaga się w ruchu lub w spoczynku, przy zgięciu lub wyprostowaniu pleców, niekiedy jest wywoływany przez kaszel i kichanie, może pojawiać się w nad ranem i wybudzać ze snu
czynniki towarzyszące – gorączka, osłabienie, nieuzasadnione chudnięcie, ból wielu stawów, choroby współistniejące, stosowane leki.

Jak często występuje ból krzyża?

Bóle krzyża dotykają w różnym okresie życia około 90% dorosłych osób, przy czym co roku zapada na nie około 5% osób w populacji. W ciągu 2 miesięcy od początku objawów u 90% pacjentów dochodzi do istotnej poprawy, jednakże nawrotowy ból krzyża pojawia się aż u 75% z nich.

Zmiany zwyrodnieniowe, a ból krzyża

O zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa dowiadujemy się najczęściej wtedy, gdy są one już w zaawansowanym stadium. Dopiero wtedy objawiają się częstym i dokuczliwym bólem. Przyczyny zmian zwyrodnieniowych są różnorodne: na pewno ważnym czynnikiem jest wiek i zmiany związane ze starzeniem się organizmu. Ponadto wcześniej opisywane przeciążenia układu szkieletowego (czyli pośrednio siedzący tryb życia, nadwaga i otyłość, nieprawidłowa postawa ciała), osłabienie mięśni (pośrednio – brak aktywności fizycznej), wady postawy, a także osteoporoza. 

Ból krzyża może być spowodowany zwyrodnieniami kręgosłupa lędźwiowego albo zwyrodnieniem stawu krzyżowo-biodrowego. W przypadku zwyrodnień kręgosłupa najczęściej degeneracji ulegają krążki międzykręgowe, popularnie nazywane dyskami. 

Z kolei zmiany w stawie biodrowo-krzyżowym związane są z:

• uszkodzeniem więzadeł i tym samym nadmiernym zużywaniem się stawu, 
• uszkodzeniem chrząstki, która pokrywa staw,
• zmianami patologicznymi samej kości krzyżowej (np. w wyniku niepełnego zrośnięcia się kręgów).

Ból o podłożu zwyrodnieniowym bardzo często posiada charakter promieniujący. Szczegółowo piszemy o nim w artykule Ból lędźwi – promieniujący ból kręgosłupa lędźwiowego, ale poniżej również przedstawiamy kilka najważniejszych informacji. 

Ból promieniujący od krzyża i lędźwi

Od rdzenia kręgowego, który odpowiedzialny jest za przewodzenie impulsów pomiędzy mózgiem a całym naszym ciałem, odchodzą korzenie nerwowe, które następnie tworzą nerwy rdzeniowe. Przy każdym kręgu kręgosłupa znajduje się para nerwów rdzeniowych (jeden odchodzący na prawą stronę, a drugi na lewą). Nerwy te posiadają takie same oznaczenia jak kręgi, od których odchodzą. W odcinku lędźwiowym mamy więc 5 par nerwów (od L1 do L5) i w odcinku krzyżowym również 5 par, oznaczonych numerami od S1 do S5. 

Jeśli dochodzi do ucisku na korzenie nerwowe, wchodzące w skład danego nerwu rdzeniowego, to jednym z efektów będzie ból promieniujący do danego obszaru ciała. W przypadku odcinka lędźwiowo-krzyżowego będzie to ból promieniujący do różnych części nóg i pośladków, np. ucisk na L5 to ból promieniujący wzdłuż zewnętrznej części uda do stopy, a ucisk na S1 objawia się bólem promieniującym od części krzyżowej przez pośladek, tylną część nogi do stopy.

W okolicy krzyża znajduje się największy splot nerwowy w ciele człowieka, czyli tzw. splot krzyżowy, który zaopatruje czuciowo większą część kończyn dolnych oraz pośladki. Ucisk na któryś z korzeni powoduje więc ból obejmujący nie tylko dolną część pleców, ale bardzo często całą nogę. Jednym z najczęściej występujących schorzeń tego typu jest rwa kulszowa. Wyróżniamy jednak znacznie więcej zespołów korzeniowych. 

Ból w krzyżu a choroby reumatyczne

Ból krzyża towarzyszy także chorobom reumatycznym, takim jak: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) oraz fibromialgia, o której więcej piszemy w artykule: Korzyści z wibroterapii u osób z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów. ZZSK występuje przede wszystkim u osób młodych i w średnim wieku (przed 40 rż.) i rozpoczyna się najczęściej właśnie od bólu krzyża. Ból ten ma charakter narastający, tępy i promieniuje do pośladka. Cechą charakterystyczną bólu reumatycznego jest to, że nie ustępuje on podczas spoczynku, co więcej – w przypadku ZZSK może nasilać się w drugiej części nocy i powodować problemy ze snem. Z kolei w ciągu dnia, gdy podejmujemy aktywność fizyczną, to ból stopniowo się zmniejsza. Jeśli doświadczasz takiego bólu, to jak najszybciej zgłoś się do lekarza, ponieważ ZZSK stopniowo zajmuje nie tylko kręgosłup, ale też inne stawy oraz narządy wewnętrzne.

Z kolei fibromialgia to choroba, która objawia się bólem “całego ciała” i obecnością punktów szczególnie wrażliwych na ucisk. Nazwane zostały one “tender points” (Tp) i nie należy ich mylić z punktami spustowymi, czyli “trigger points”.

Fibromialgia rozpoczyna się najczęściej od bólu w odcinku szyjnym lub lędźwiowym, ale jak wspomnieliśmy – ból trudno jest umiejscowić, ponieważ chory ma wrażenie, że boli go całe ciało. Podobnie jak w przypadku innych chorób reumatycznych, ból nie ustępuje podczas spoczynku i towarzyszy mu poranna sztywność. 

Więcej informacji o chorobach reumatycznych znajdziesz w naszym artykule: Korzyści z wibroterapii u osób z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów.

Jak złagodzić ból krzyża?

Ból krzyża często określany jest jako powszechny, nieoznaczający poważnej choroby, innymi słowy – taki, który jest niegroźny. Jednocześnie jest on najczęstszą przyczyną niezdolności do pracy i zwolnień chorobowych. Zdarza się także, że ból krzyża jest powiązany z poważną chorobą, np. ZZSK, więc nie należy go lekceważyć. 

Szczegółowo o specjalistycznym  leczeniu bólu zlokalizowanego w odcinku lędźwiowo-krzyżowym piszemy w artykule: Ból w dole pleców – przyczyny i leczenie bólu w odcinku lędźwiowym. Tutaj skupimy się na sposobach łagodzenia bólu krzyża domowymi sposobami, wszystkie nasze propozycje odnoszą się wyłącznie do bólu o charakterze przeciążeniowym.

Jeśli doświadczasz ostrego, silnego, przewlekłego, promieniującego bólu krzyża lub bólu o charakterze reumatycznym, to jak najszybciej udaj się do lekarza. W artykule nie poruszamy także tematu bólu krzyża w ciąży, ponieważ jego łagodzenie bezwzględnie wymaga wcześniejszej konsultacji lekarskiej.

Ciepła kąpiel na ból krzyża

Ból przeciążeniowy najczęściej potęguje napięcie mięśni, a najlepszym sposobem na rozluźnienie jest ciepła kąpiel. Do wody można dodać zioła wywołujące odprężenie, jak np. lawenda, szałwia czy rumianek lub naturalne olejki zapachowe. Wskazane jest także użycie soli do kąpieli – w tym wypadku poszukaj soli Epsom, zawierającej siarczan magnezu – która w odpowiednich dawkach ma działanie lecznicze.

Wibroterapia na ból krzyża

Chociaż wibroterapia jest jednym z zabiegów fizykoterapetycznych, to można z niej z powodzeniem korzystać w warunkach domowych. Zabiegi wibroterapii posiadają udokumentowane działanie przeciwbólowe, nie posiadają efektów ubocznych, a lista przeciwwskazań jest bardzo krótka. 

Ważny jest tylko wybór odpowiedniego urządzenia, takiego, którego skuteczność została przebadana. Na polskim rynku niekwestionowanym liderem w produkcji aparatów do wibroterapii jest firma Vitberg. Oferowany przez nią system do wibroterapii Vitberg RS umożliwia samodzielne wykonywanie zabiegów na dolny i środkowy odcinek kręgosłupa.

Vitberg RS na ból krzyża

Sprawdź modułowy system do wibroterapii i poznaj jego działanie przeciwbólowe i profilaktyczne na ból krzyża.

Zobacz

Ograniczyć aktywność czy nie?

Jeśli zaczyna nas boleć krzyż, to najczęściej sięgamy po tabletki przeciwbólowe i kładziemy się do łóżka. Leżenie rzeczywiście jest potrzebne, by przeciążone struktury mogły szybciej się zregenerować, ale takie unieruchomienie nie powinno trwać długo. Krzyż to część ciała, której szkodzi nadmierna aktywność, ale także całkowity brak ruchu. Jeśli ból ustępuje, to staraj się powoli wracać do codziennych aktywności.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie bólu krzyża?

Leczenie operacyjne usuwa jedynie ciasnotę w kanale kręgowym i w określonych przypadkach stabilizuje trzony kręgów, jednak nie wpływa na przyczynę zachorowania, czyli proces zwyrodnieniowy krążków międzykręgowych i całego kręgosłupa. Ponadto ból krzyża może pochodzić nie tylko z ucisku na korzenie nerwowe, lecz także z wielu innych przyczyn, na które zabieg operacyjny nie ma wpływu, i stąd przede wszystkim wynika ograniczona skuteczność leczenia operacyjnego. Jeśli przepuklina jądra miażdżystego była główną przyczyną bólu, zazwyczaj efekt leczenia jest dobry, natomiast gdy przyczyną bólu są również inne patologie kręgosłupa, wtedy wynik operacji nie zawsze przynosi oczekiwaną poprawę. Statystycznie około 60% operowanych z powodu przepukliny jądra miażdżystego wraca w ciągu roku po operacji do poprzednio wykonywanej pracy, podczas gdy około 25% wymaga zmiany miejsca pracy. Tylko około 15% operowanych nie jest w stanie podjąć pracy z powodu utrzymującego się zespołu bólowego kręgosłupa.

Po zabiegu operacyjnym konieczna jest dalsza rehabilitacja w celu zmniejszenia ryzyka nawrotowej przepukliny. W okresie 2 lat od operacji u około 10% operowanych występuje nawrotowa przepuklina jądra miażdżystego. Z pomocą przyszedł Vitberg RS na ból krzyża

Źródła:

1. Domżał T. Bóle krzyża – rozpoznawanie i leczenie. Medycyna po Dyplomie 2011(20), 12 (189): 34-45.

2. Domżał T. Przewlekłe nieswoiste bóle krzyża. Polski Przegląd Neurologiczny 2007; 3:216-227.

3. Depa A, Drużbicki M. Ocena częstości występowania zespołów bólowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa w zależności od charakteru wykonywanej pracy. Prz Med Uniw Rzeszowskiego 2008, 1, 34-41.

4. Stryła W, Jałowska M. Ból w zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa. Nowiny Lekarskie 2006; 75 (2), s. 179-83.

5. Szpala M., Skorupińska A., Kostorz K. Występowanie zespołów bólowych kręgosłupa – przyczyny i leczenie. Pomeranian Journal of Life Sciences  2017;63(3):41-47.

6. Mrozek P. (2010) Ocena wyników leczenia dolegliwości bólowych kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym masażem wibroakustycznym, Uniwersytet Medyczny w Łodzi.